تکنولوژی های جدید چطور هویت های شهری را شکل می دهند؟
شیک بار: تکنولوژی های جدید و رسانه های اجتماعی با شکل گیری انسان رسانه، هویت و کنشگری اجتماعی در شهرهای امروز را دگرگون کرده اند.
یادداشت مهمان، سجاد بهرامی، پژوهشگر اجتماعی:
در عصر حاضر، تکنولوژی های جدید و شبکه های اجتماعی به بخشی جدایی ناپذیر از بافت زندگی روزمره شهرنشینان تبدیل گشته اند. این تحولات فقط تغییراتی تکنولوژیک نیستند، بلکه دگرگونی های عمیق پارادایمی در شیوه های زیست شهری، تولید هویت و کنشگری اجتماعی بوجود آورده اند. این جامعه شناس برجسته با تبیین مفهوم «انسان رسانه» بعنوان سوژه اصلی شهرهای معاصر، به واکاوی پیچیده ترین ابعاد این تحولات می پردازد. انسان رسانه بعنوان فردی که در شبکه های پیچیده دیجیتال و رسانه ای فعالیت می کند، نه تنها بر ساختارهای هویتی خود، بلکه بر کلیت جامعه اطرافش تأثیراتی ژرف و چندلایه می گذارد. این نوشتار در پی آن است با نگاهی جامعه شناختی و رسانه شناسانه، به بررسی نظام مند چگونگی شکل گیری، بازسازی و دگرگونی هویت های شهری و الگوهای کنشگری اجتماعی در بستر تکنولوژی های جدید ارتباطی بپردازد. انسان رسانه به مفهوم فردی است که در جهان بشدت متصل و دیجیتال شده امروزی زیست می کند و به صورت مستمر و تعاملی با جریان های اطلاعاتی و محتوایی چندسویه درگیر است. این تحول، تنها یک تغییر ابزاری نیست، بلکه دگرگونی کیفی در ماهیت ارتباطات انسانی است. در پارادایم سنتی، شهروندان عمدتا مصرف کنندگان محتوای رسانه ای بودند که توسط نهادهای متمرکز تولید می شد. اما در پارادایم فعلی، هر فرد هم زمان تولیدکننده، توزیع کننده، ویراستار و مصرف کننده محتواست. این چندوجهی بودن، بنیان های هویت فردی و جمعی را گرفتار تحول اساسی کرده است. رسانه های اجتماعی، بخصوص در بافت های شهری که کانون تراکم جمعیتی و فرهنگی هستند، نقشی تعیین کننده در ایجاد هویت های اجتماعی ایفا می کنند. این پلت فرم ها نه تنها امکان اشتراک گذاری تجربیات و دیدگاه ها را فراهم می کنند، بلکه خود بعنوان «فضاهای سوم» عمل می کنند؛ فضاهایی که نه بطورکامل خصوصی هستند و نه بطورکامل عمومی، بلکه عرصه هایی هیبریدی برای ظهور اشکال جدید اجتماعی شدن، هم افتادن و هویت یابی به شمار می روند.» بعبارت دیگر، انسان رسانه به مثابه یک کنشگر اجتماعی، با به کارگیری این فناوری ها، در فرآیندهای شکل گیری به گفتمان های اجتماعی، باز تعریف فرهنگ عمومی و ساخت هویت جمعی در جامعه شهری نقشی فعال و تعیین کننده ایفا می کند. هویت های شهری تحت تأثیر شبکه های اجتماعی و تکنولوژی های جدید، از حالت ثابت و مبتنی بر مکان فیزیکی صرف، به سمت اشکالی سیال، چندلایه و شبکه ای در حرکت هستند. شهروند امروزی ممکنست هم زمان در چندین جامعه مجازی با ارزش ها و هنجارهای متفاوت مشارکت داشته باشد و هویت خود را در تقاطع این فضاها بسازد. این تغییرات می توانند منجر به ظهور هویت های نوین شهری شوند که لزوماً با هویت های سنتی و محلیِ مبتنی بر همسایگی، محله یا قومیت همخوانی ندارند.
افراد به سادگی می توانند با فرهنگ های دوردست آشنا گردند و با این حال، محتوای محلی خودرا به جهانیان عرضه کنند. این پروسه دو سویه، منجر به ایجاد هویت های «گلکال» (ترکیب جهانی و محلی) می شود که از تجربیات، نمادها و روایتهای متنوع و گاه متناقض شکل می گیرند. بطور مثال، یک جوان تهرانی ممکنست هم زمان تحت تأثیر موسیقی پاپ کره ای، سینمای اروپایی، ارزش های محلی خانواده و گفتمان های سیاسی رسانه های اجتماعی باشد و هویت خودرا در آمیزش این عناصر بنا کند. پروسه ایجاد هویت های شهری در این بافت، ماهیتی فعال و باز اندیشانه پیدا کرده است. افراد به صورت دائم درحال نمایش خود، بازخورد گرفتن و بازسازی تصویر خویش هستند. شهر به مثابه یک «متن» بزرگ درک می شود که شهروندان نه فقط خواننده، که نویسندگان فعال آن هستند. این فعالیت، نوعی دموکراتیزه شدن تولید معنا و دانش شهری را باعث شده است که البته فاقد تضمین دسترسی برابر یا نتایج عادلانه است. باتوجه به نقش بی بدیل شبکه های اجتماعی در فرآیندهای ارتباطی، این فناوری ها به مثابه ابزارهایی قدرتمند و البته دوگانه برای کنشگری اجتماعی عمل می کنند. شبکه های اجتماعی، عرصه عمومی جدیدی خلق کرده اند که بااینکه با ایده آل فضای عمومی بورژوایی متفاوت می باشد، اما امکان گفت و گو، نقد و بسیج را در مقیاسی بی سابقه فراهم آورده است. این فضاها امکان بسیج و همبستگی سریع را مهیا می سازند، بخصوص در رویارویی با بحران های شهری (مانند سیل، زلزله یا همه گیری) یا چالش های اجتماعی (مانند اعتراضات به طرح های شهری یا دفاع از میراث فرهنگی). اشکال کنشگری هم گرفتار تحول شده اند. ما شاهد ظهور «کنشگری خرد»، «کنشگری روزمره» و «کنشگری نمادین» هستیم. پسندیدن (لایک کردن) یک پست زیست محیطی، استفاده از یک هشتگ خاص، یا به اشتراک گذاشتن یک ویدئوی اعتراضی، همگی اشکال جدیدی از کنش سیاسی و اجتماعی هستند که هزینه مشارکت را کاهش داده و دامنه آنرا گسترش می دهند. به این ترتیب، شبکه های اجتماعی بعنوان محفلی برای اشکال نوین کنشگری اجتماعی عمل می کنند و افراد را به مشارکت سیال و کم هزینه در مسایل عمومی تشویق می کند. نکته حائز اهمیت، رابطه دیالکتیکی بین فضای مجازی و فضای فیزیکی شهری است. بسیج های آنلاین اغلب به تجمعات آفلاین و اعتراضات خیابانی منجر می شوند و برعکس، رویدادهای فیزیکی در شبکه ها بازنمایی و تقویت می شوند. این پیوند، جغرافیای سیاسی شهر را دگرگون ساخته است. هرچند شبکه های اجتماعی می توانند به تقویت همبستگی و هویت های جمعی کمک کنند، اما در ذات خود حاوی تناقض ها و چالش های عمیقی هستند. الگوریتم های پلت فرم های تجاری عمدتا برای افزایش تعامل و زمان صرف شده طراحی شده اند، نه برای تقویت گفت و گوی دموکراتیک. این مکانیزم ها کاربران را در حلقه های اطلاعاتی همگن محبوس می کنند و آنان را با محتوایی مواجه می سازند که با عقاید از پیش موجودشان هماهنگ است. این وضعیت می تواند به تشدید قطبی سازی اجتماعی، انزوای در حین اتصال و تقویت هویت های قبیله ای و بسته منجر شود. از طرف دیگر، ما شاهد ایجاد «شهروندی نمایشی» هستیم که در آن کنشگری به عمل قابل مشاهده و قابل اشتراک در شبکه تقلیل می یابد. خطر اینجاست که «کلیک کردن» به جای «تعامل عمیق» یا «تعهد مدنی پایدار» بنشیند و حس کاذبی از مشارکت به وجود بیاورد، در حالیکه فعالیت مؤثر در نهادهای جامعه مدنی سنتی تضعیف شود. این امر می تواند به تقویت تبعیض ها و شکاف های اجتماعی بیانجامد و مانع از گفت و گوی سازنده بین گروههای مختلف فرهنگی و اجتماعی گردد. یکی از جدی ترین چالش های عصر حاضر، گسترش اطلاعات نادرست، اخبار جعلی و نظریه های توطئه است. سرعت انتشار در فضای دیجیتال خیلی بالاست و راستی آزمایی اغلب به کندی صورت می گیرد. در چنین شرایطی، واقعیت های اجتماعی شهری از طرح های عمرانی تا بحران های زیست محیطی می توانند به میدان نبرد روایتهای رقیب تبدیل شوند. این امر نه تنها می تواند به گمراهی عمومی بینجامد، بلکه اعتماد اجتماعی که سنگ بنای حیات شهری است-را تحلیل می برد. مواجهه با این چالش، مستلزم سرمایه گذاری کلان در «سواد رسانه ای انتقادی» است. سواد رسانه ای فراتر از توانایی کار با فنّاوری است؛ این سواد شامل درک عمیق از اقتصاد سیاسی رسانه ها، تحلیل گفتمان، شناسایی سوگیری ها و توانایی مشارکت انتقادی و مسئولانه در تولید و تبادل محتواست. نهادهای آموزشی، شهرداری ها و سازمان های جامعه مدنی باید در تقویت این سواد در بین همه شهروندان-از کودک تا سالمند-همکاری کنند. محیط های شهری باید به شکلی طراحی و بازطراحی شوند که نه در تقابل، که در گفتگو با واقعیت دیجیتال زندگی ساکنان باشند. مفهوم «فضای هوشمند» فقط به مفهوم نصب حسگر و وای فای نیست، بلکه به معنای خلق فضاهایی است که تعامل اجتماعی، مشارکت مدنی و تجربه جمعی را هم در بعد فیزیکی و هم دیجیتال تقویت می کنند. بعنوان مثال، ایجاد «پارک های هوشمند» که امکان تعامل بازی محور شهروندان با تاریخ محله را فراهم می کنند، یا طراحی «ایستگاه های اتوبوس تعاملی» که علاوه بر ارایه اطلاعات، بستری برای بحث درباره ی مسایل محلی هستند، می تواند این پیوند را عمق بخشد. فضاهای عمومی باید به پلت فرم هایی برای ظهور و تجلی کنشگری اجتماعی تبدیل شوند - مکانی که اعتراضات، جشن ها، یادبودها و گفت وگوها بتوانند هم در جسم شهر و هم در بازنمایی دیجیتال آن رخ دهند و یکدیگر را تقویت نمایند. دولت های محلی و نهادهای مدیریت شهری نمی توانند در مقابل این تحولات منفعل بمانند. آنها باید از مدل حکمرانی برای مردم به سمت «حکمرانی با مردم» در حرکت باشند. این امر مستلزم ایجاد بسترهای شفاف، پاسخگو و مشارکتی برای درگیر سازی شهروندان در فرآیندهای برنامه ریزی، تصمیم گیری و ارزیابی پروژه های شهری است.
همکاری بین نهادهای دولتی، بخش خصوصی (شامل پلت فرم های فناوری)، دانشگاه ها و جامعه مدنی ضرورتی اجتناب ناپذیر است. بطور مثال، شهرداری ها می توانند با مشارکت رسانه های محلی و کنشگران اجتماعی، پلت فرم های مشارکتی بومی طراحی نمایند که دسترسی برابر را فراهم آورده و از تمرکز قدرت در انحصار چند پلت فرم جهانی بکاهند. چنین مشارکتی می تواند به تقویت دموکراسی شهری، افزایش سرمایه اجتماعی و ارتقاء کیفیت زندگی برای همه ساکنان حتی آنانی که دسترسی دیجیتالی محدودی دارند بینجامد. مفهوم «انسان رسانه» نقطه عزیمتی اساسی برای درک شهر معاصر است. انسان رسانه بعنوان کنشگری اجتماعی در عصر دیجیتال، با بهره بردن همزمان از تکنولوژی های جدید و فضاهای فیزیکی، درحال بازآفرینی مستمر هویت های فردی و جمعی خویش است. این فرایند، بااینکه با چالش های جدی مانند شکاف دیجیتال، قطبی سازی، اطلاعات ناصحیح و کالایی شدن ارتباطات هم راه است، اما با این حال فرصتی بی نظیر برای دموکراتیک تر شدن فضای شهری، افزایش آگاهی جمعی و بسیج برای تغییرات مثبت فراهم آورده است. سرنوشت شهرهای آینده به توانایی ما در هدایت این تحولات به سمت عدالت، شمولیت و پایداری بستگی دارد. این مسیر مستلزم سواد رسانه ای انتقادی برای همه شهروندان، طراحی هوشمندانه فضاهای شهری یکپارچه، حکمرانی مشارکتی و مقررات گذاری مسئولانه برای فناوری است. تنها از راه چنین رویکرد جامعی میتوان به سمت خلق جوامع شهری پویا، چندصدایی و منعطف حرکت کرد؛ جوامعی که در آن هویت های جمعی نه بر مبنای انحصار و طرد، که بر پایه گفت و گو، احترام به تنوع و کنشگری مسئولانه استوار باشند و فناوری در خدمت تعمیق انسانیت شهری قرار گیرد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب